Τι θα μάθουμε σε αυτή την ενότητα:
- Να περιγράφουμε κατασκευές
- Δίνουμε οδηγίες πώς φτιάχνουμε κατασκευές
- Την ενεργητική και παθητική σύνταξη
- Τη μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική και το αντίστροφο
- Τα μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα
- Τα συνδετικά ρήματα και κατηγορούμενο
- Τα αριθμητικά
- Τις αναφορικές προτάσεις
- Σύνθεση με στοιχεία από τα αρχαία ελληνικά
- Την ορθογραφία ρημάτων με 2λλ - Το ρήμα βάλλω
Λεξιλόγιο σε αυτή την ενότητα:
- Θεματικό λεξιλόγιο: Κατασκευή, ανθρώπινη, φύση, φωλιές, οικοδομώ, επιστήμονες, μηχανικοί, ανακαλύπτω, ελληνικό μοναστήρι, μνημείο, ευθύγραμμο τμήμα, μοιρογνωμόνιο, γωνιά, κορυφή, πλευρά, σχεδιάζω, σχηματίζω, υλικά, διαδικασία, πορεία, οδηγίες.
Οικογένεια λέξεων: - Οίκος + … (οικοδομή, κτλ.)
Καταλαβαίνω τις δύσκολες λέξεις του κειμένου
- νεοσσός (ουσ.): το νεογέννητο πουλί.
- ο ασβός (ουσ.): θηλαστικό παμφάγο ζώο που ζει σε λαγούμια, έχει γκριζωπό τρίχωμα, μυτερή μουσούδα και κοντά πόδια με μυτερά νύχια για να σκάβει μέσα στη γη. Τρέφεται με ρίζες φυτών, καρπούς, σκουλήκια, αυγά, έντομα κ.ά.
- το λαγούμι (ουσ.): διάδρομος ή στοά που σκάβουν τα ζώα μέσα στη γη. Είναι επίσης ο υπόνομος και η υπόγεια στοά των ορυχείων.
- το κέλυφος (ουσ.): το εξωτερικό περίβλημα του αυγού (το τσόφλι) ή των οστράκων (π.χ. αχιβάδας) ή άλλων ζώων ή και καρπών (π.χ. καρυδιού, καστανιάς).
- οικοδομώ (ρημ.): χτίζω.
- η σήραγγα (ουσ.): άνοιγμα κάτω από την επιφάνεια της γης ή της θάλασσας που διευκολύνει το πέρασμα συνήθως αυτοκινητόδρομου ή σιδηροδρομικής γραμμής, το τούνελ, π.χ. Το τρένο που συνδέει την Αγγλία με την υπόλοιπη Ευρώπη περνάει μέσα από την υποθαλάσσια σήραγγα της Μάγχης.
- το υποστήριγμα (ουσ.): καθετί που βρίσκεται κάτω από κάτι άλλο και το στηρίζει.
- το στέλεχος (ουσ.): το κύριο τμήμα ενός συνόλου, εδώ το τμήμα του φυτού που στηρίζει το άνθος.
- ο φανοστάτης (ουσ.): ο στύλος που έχει στην κορυφή του φανάρι για να φωτίζει δρόμους ή άλλους δημόσιους κυρίως χώρους.
- υποστηρικτική κατασκευή: κατασκευή που χρησιμοποιείται για να στηρίξει κάποια άλλη.
- η ανέγερση (ουσ.): το χτίσιμο μιας κατασκευής.
- τεχνητά υλικά: τα υλικά που φτιάχνουν οι άνθρωποι, που δεν προέρχονται από τη φύση. Φυσικό υλικό είναι, π.χ., η πέτρα, ενώ τεχνητό είναι το τσιμέντο.
- Όταν έχουμε ενεργητική σύνταξη, τότε το ρήμα δηλώνει ότι κάποιος κάνει κάτι. Στην ενεργητική σύνταξη το ρήμα της πρότασης έχει ενεργητική διάθεση.
- Η ενεργητική σύνταξη τονίζει περισσότερο το δράστη, αυτόν που κάνει την ενέργεια την οποία φανερώνει το ρήμα ή επηρεάζει τη δράση.
παραδείγματα:
Ο Γιάννης λύνει τις ασκήσεις (λύνω)
Ο γιατρός εξετάζει τον ασθενή (εξετάζω)
Η ζέστη λιώνει τον πάγο (λιώνω)
- Όταν έχουμε παθητική σύνταξη, τότε το ρήμα δηλώνει ότι κάποιος παθαίνει κάτι από κάποιον ή από κάτι. Στην παθητική σύνταξη το ρήμα της πρότασης έχει παθητική διάθεση.
- Η παθητική σύνταξη τονίζει περισσότερο όχι αυτόν που ενεργεί αλλά το αποτέλεσμα της ενέργειάς του.
- Αυτός που ενεργεί εμφανίζεται με τη μορφή του ποιητικού αιτίου (από + αιτιατική πτώση).
παραδείγματα:
Οι ασκήσεις λύθηκαν από το Γιάννη (λύνομαι)
Ο ασθενής εξετάζεται από το γιατρό (εξετάζομαι)
Ο πάγος λιώνει από τη ζέστη (λιώνω)
- Το αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο του παθητικού ρήματος (σε πτώση ονομαστική).
- Το ρήμα από ενεργητικό γίνεται παθητικό, συμφωνώντας σε πρόσωπο και αριθμό με το υποκείμενό του.
- Το υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται ποιητικό αίτιο (πρόθεση από και αιτιατική)
Παράδειγμα
Ο δάσκαλος (Υ) επαινεί (Ρ) τον μαθητή (Α).
⇓
Ο μαθητής (Υ) επαινείται (Ρ) από τον δάσκαλο (Ποιητικό αίτιο).
- Το ποιητικό αίτιο του παθητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος (σε πτώση ονομαστική, και βέβαια χωρίς πρόθεση).
- Το ρήμα από παθητικό γίνεται ενεργητικό.
- Το υποκείμενο του παθητικού ρήματος γίνεται αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος (σε πτώση αιτιατική).
Παράδειγμα
Η ομάδα (Υ) βοηθιέται (Ρ) από τους φιλάθλους (Ποιητικό αίτιο).
⇓
Οι φίλαθλοι (Υ) βοηθούν (Ρ) την ομάδα (Α).
Κατασκευές της φύσης και του ανθρώπου
Τα 7 θαύματα της αρχαιότητας
Παρουσίαση από την ιστοσελίδα Ψηφιακή Τάξη
Τα 8 θαύματα αρχιτεκτονικής...των ζώων
Τα 15 πιο εντυπωσιακά κτήρια του κόσμου
Burj Khalifa - Μπουρτζ Χαλίφα
Παρουσίαση από την ιστοσελίδα Ψηφιακή Τάξη
Καταλαβαίνω τις δύσκολες λέξεις του κειμένου
- το κοπίδι (ουσ.): κοφτερό, συνήθως μεταλλικό, όργανο, που χρησιμοποιείται στο κόψιμο διαφόρων υλικών.
- διακεκομμένες γραμμές, οι γραμμές που δεν είναι συνεχείς, που παρουσιάζουν διακοπές, κενά. Το διακεκομμένος, -η, -ο είναι μετοχή παρακειμένου της παθητικής φωνής του ρήματος διακόπτω, που σχηματίζεται με βάση τους κανόνες της καθαρεύουσας. Έτσι, λέμε και διακεκριμένος (επιστήμονας), σεσημασμένος (κακοποιός), τεθωρακισμένο (αυτοκίνητο)
Ελληνικά μοναστήρια
Τα ελληνικά μοναστήρια είναι άρρηκτα δεμένα με την ελληνική φύση και ιστορία. Φωλιασμένα σε απόκρημνα βράχια, σε γκρεμούς, σε ανεμοδαρμένες πλαγιές πάνω από τη θάλασσα, αλλά και σε καταπράσινες πεδιάδες και γέρικους ελαιώνες, τα μοναστήρια αυτά είναι μάρτυρες της αγωνίας του ανθρώπου να πλησιάσει το Θείο, μέσα από τη σιωπή, τη λιτότητα, την αρμονία.
Θεμελιωμένα στις θρησκευτικές δοξασίες, στα θαύματα, χτισμένα με το μεράκι των λαϊκών μαστόρων, εικονογραφημένα από τα άξια χέρια αγιογράφων, τα ελληνικά μοναστήρια έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε διάφορες στιγμές της ελληνικής ιστορίας.
Παρουσίαση από την ιστοσελίδα Ψηφιακή Τάξη
Αναφορικές ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις, που αποδίδονται σε κάποιο άλλο όρο άλλης πρότασης, ο οποίος μπορεί να υπάρχει στο λόγο ή να μην υπάρχει και να εννοείται.
Χωρίζονται σε ονοματικές και επιρρηματικές.
Οι αναφορικές επιρρηματικές εισάγονται
Με τα αναφορικά επιρρήματα: όπου, οπουδήποτε, όπως, όποτε, οποτεδήποτε, όσο, οσοδήποτε κ.ά. και αναφέρονται σε ένα επίρρημα ή σε μια επιρρηματική φράση της κύριας πρότασης ή χρησιμοποιούνται οι ίδιες στη θέση επιρρήματος.
Παραδείγματα
Στο νησί όπου κάναμε το καλοκαίρι διακοπές βρίσκεται μια μαγευτική παραλία.
Θα πάω όπου μου είπες.
Οι ονοματικές αναφορικές εισάγονται:
Με τις αναφορικές αντωνυμίες όποιος/όποια/όποιο, όσος/όση/όσο, ό,τι και τότε δεν αναφέρονται σε ένα όνομα που έχει αναφερθεί προηγουμένως, αλλά χρησιμοποιούνται οι ίδιες αντί ονόματος (ως υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο κτλ.)
Με την αναφορική αντωνυμία ο οποίος, η οποία, το οποίο ή με την άκλιτη αντωνυμία που και αναφέρονται σε ένα ουσιαστικό.
Χωρίζονται ανάλογα με την πληροφορία που μας δίνουν:
σε προσδιοριστικές και μη προσδιοριστικές
Προσδιοριστικές
Δίνουν μια πληροφορία που είναι απαραίτητη για να καταλάβει κάποιος σε τι αναφερόμαστε.
Δε χωρίζονται με κόμμα.
Παράδειγμα
Η δύση που είδαμε χθες θα μας μείνει αξέχαστη. (Αν παραλείψουμε την αναφορική πρόταση, δε θα ξέρουμε για ποια δύση γίνεται λόγος).
Μη προσδιοριστικές
Δίνουν μια πρόσθετη πληροφορία χρήσιμη αλλά όχι απαραίτητη για τη λέξη που προσδιορίζουν.
Χωρίζονται με κόμμα.
Παράδειγμα
Ο γυμναστής μου, που σήμερα απουσιάζει, μας μαθαίνει παραδοσιακούς χορούς (Αν παραλείψουμε την αναφορική πρόταση, το νόημα αυτό δε διαφοροποιείται.)
Πρόταση λέγεται μια σειρά από λέξεις η οποία περιλαμβάνει ένα ρήμα και έχει δικό της, αυτοτελές νόημα.
H απαραίτητη λέξη για να υπάρχει πρόταση είναι το ρήμα, το οποίο:
είτε φανερώνει ότι κάποιος ή κάτι, ενεργεί ή παθαίνει κάτι
ή βρίσκεται σε μια κατάσταση
ή αποδίδει μια ιδιότητα στο υποκείμενο
Παραδείγματα:
Η μητέρα του παίζει πιάνο. (Το υποκείμενο ενεργεί.)
Το αυτοκίνητο διαλύθηκε. (Το υποκείμενο παθαίνει κάτι.)
Το μωρό κοιμάται. (Το υποκείμενο βρίσκεται σε μια κατάσταση.)
Αυτός είναι γιατρός. (Το υποκείμενο έχει μια ιδιότητα.)
Το ρήμα το εντοπίζουμε με την ερώτηση: τι κάνει; ή τι είναι;
Τα ρήματα που έχουν αντικείμενο ονομάζονται μεταβατικά (η ενέργεια που φανερώνουν μεταβαίνει στο αντικείμενο)
Τα ρήματα που δεν έχουν αντικείμενο, ονομάζονται αμετάβατα (η ενέργεια που φανερώνουν δε μεταβαίνει σε κάτι άλλο)
Παραδείγματα:
Ο Λουκάς λείπει. (ρήμα: λείπει, αμετάβατο)
Πολλά παιδιά παίζουν μπάλα. (ρήμα: παίζουν, μεταβατικό με αντικείμενο το ουσιαστικό μπάλα)
Υποκείμενο του ρήματος είναι η λέξη που δηλώνει ποιος (ποια, ποιο) ή ποιοι (ποιες, ποια) ενεργούν ή παθαίνουν κάτι ή βρίσκονται σε μια κατάσταση ή έχουν μια ιδιότητα.
Βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική
Παραδείγματα:
Η μητέρα του παίζει πιάνο. (ποιος παίζει; η μητέρα)
Αυτός είναι γιατρός. (ποιος είναι; αυτός)
Το εντοπίζουμε με την ερώτηση: ποιος / ποια / ποιο + το ρήμα της πρότασης
Όταν το ρήμα δηλώνει μια ενέργεια, τότε στη φράση συνήθως έχουμε και αντικείμενο, είναι η λέξη στην οποία πηγαίνει η ενέργεια την οποία εκφράζει το ρήμα.
Το αντικείμενο μπορεί να είναι:
Σε αιτιατική (ή, σπανιότερα, γενική) πτώση ουσιαστικού, αντωνυμίας, επιθέτου με άρθρο, μετοχής με άρθρο.
Μια εξαρτημένη πρόταση (που εισάγεται με τα: να, ότι, μήπως, πως, αν κτλ.)
Παραδείγματα:
Αυτός στέλνει ένα δέμα. (Τι στέλνει; ένα δέμα)
Η Μαρία μοιάζει της μητέρας της. (Ποιανής μοιάζει; της μητέρας της)
Το εντοπίζουμε με την ερώτηση: τι; ποιον; ποιο; ποιανού; σε ποιον; + το ρήμα της πρότασης
Το κατηγορούμενο φανερώνει κάποιο χαρακτηριστικό ή ιδιότητα του υποκειμένου ή ότι το υποκείμενο βρίσκεται σε μια κατάσταση.
Παραδείγματα:
- Ο Μάρκος (Υ) είναι (Ρ) αθλητής (Κ).
- Η συζήτηση (Υ) έγινε (Ρ) κουραστική (Κ).
- Τα βιβλία (Υ) είναι (Ρ) από χαρτί (Κ).
- Η ομάδα (Υ) φαίνεται (Ρ) έτοιμη (Κ).
Το κατηγορούμενο, όταν είναι κλιτό μέρος του λόγου, δηλαδή ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, μετοχή, βρίσκεται πάντα σε ονομαστική πτώση.
Επιπλέον, όταν το κατηγορούμενο είναι επίθετο ή μετοχή, βρίσκεται και στο ίδιο γένος και στον ίδιο αριθμό με το υποκείμενο που προσδιορίζει.
Τα ρήματα που συνδέουν το κατηγορούμενο με το υποκείμενο ονομάζονται συνδετικά.
Είναι λέξεις που φανερώνουν αριθμούς. Χρησιμοποιούμε τα αριθμητικά για να δείξουμε ποσότητα, σειρά, ή για να δηλώσουμε από πόσα μέρη αποτελείται κάτι, πόσες φορές μεγαλύτερο είναι από κάτι άλλο ή για να αναφερθούμε σε μονάδες που αποτελούν ένα σύνολο.
Τα αριθμητικά είναι τα:
- Αριθμητικά επίθετα
- Αριθμητικά ουσιαστικά
Τα χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε ποσότητα, χρόνο, απόσταση, μέγεθος.
Φανερώνουν ορισμένο αριθμό από πρόσωπα, ζώα ή πράγματα.
Παράδειγμα:
δύο μαθητές, τέσσερα μήλα, πενήντα μέτρα
Φανερώνουν τη θέση που παίρνει κάποιος ή κάτι σε μια σειρά από όμοια πρόσωπα ή πράγματα.
Παράδειγμα
Είναι η πρώτη μου μέρα στη νέα μου δουλειά.
Πήρα το τρίτο βραβείο στον διαγωνισμό ζωγραφικής.
Φανερώνουν από πόσα μέρη αποτελείται κάτι και λήγουν σε -πλός, -πλή, -πλό.
Παράδειγμα
Η ανοησία του ήταν διπλό κακό.
Φανερώνουν πόσες φορές μεγαλύτερο είναι κάτι από κάτι άλλο και λήγουν σε -πλάσιος, -πλάσια, -πλάσιο.
Παράδειγμα
Οι εξαγωγές λαδιού είναι διπλάσιες από τις εξαγωγές πατάτας
Τα αριθμητικά ουσιαστικά είναι περιληπτικά ουσιαστικά, δηλαδή φανερώνουν ένα σύνολο από πρόσωπα, ζώα ή πράγματα.
Σχηματίζονται από τα απόλυτα αριθμητικά επίθετα με τις καταλήξεις:
- -(α)ριά
- -άδα
Παράδειγμα
τριανταριά = πάνω κάτω τριάντα, σαρανταπενταριά = πάνω κάτω σαρανταπέντε
τριάδα, οκτάδα, σαραντάδα
Στη νέα ελληνική γλώσσα υπάρχουν πολλές λέξεις που έχουν ως πρώτο συνθετικό τους άκλιτες λέξεις ή αχώριστα μόρια της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Αυτά έχουν διατηρηθεί στη νέα ελληνική ως αχώριστα μόρια που μπαίνουν ως πρώτα συνθετικά σε λέξεις.
Οι χρόνοι των ρημάτων, όπως ξέρουμε, σχηματίζονται από το θέμα του ενεστώτα ή το θέμα του αορίστου. Από το θέμα του ενεστώτα σχηματίζονται ο ενεστώτας όλων των εγκλίσεων, ο παρατατικός και ο εξακολουθητικός μέλλοντας. Όλοι οι άλλοι χρόνοι σχηματίζονται από το θέμα του αορίστου. Το ρήμα βάλλω στον ενεστώτα έχει θέμα βαλλ- (βάλλω), ενώ στον αόριστο έχει θέμα βαλ- (έβαλα). Όταν σχηματίζουμε τους χρόνους, μερικοί ακούγονται το ίδιο (παρατατικός-αόριστος ή εξακολουθητικός μέλλοντας — συνοπτικός μέλλοντας) και δεν καταλαβαίνουμε εύκολα αν πρέπει να γραφούν με λλ ή με λ.
Όταν από το νόημα καταλαβαίνουμε ότι η ενέργεια που εκφράζει το ρήμα γίνεται πάντα, συνέχεια ή και επαναλαμβανόμενα, το γράφουμε με λλ, ενώ όταν παρουσιάζεται συνοπτικά το γράφουμε με λ.
