Τι θα μάθουμε σε αυτή την ενότητα:
- Να δίνουμε οδηγίες για να ζούμε καλύτερα στην πόλη και για να μετακινούμαστε σ' αυτή.
- Να ξεχωρίζουμε τις εγκλίσεις του ρήματος.
- Να χρησιμοποιούμε σωστά και κλίνουμε θηλυκά ουσιαστικά σε -ος και επίθετα σε -ης, -ης, -ες.
- Να αναγνωρίζουμε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς χρόνου, τόπου, τρόπου.
- Τα αριθμητικά.
Λεξιλόγιο σε αυτή την ενότητα:
- Θεματικό λεξιλόγιο: πλανόδιοι πωλητές, χωματόδρομοι, αυτοκίνητα, ηχορύπανση, συγκοινωνία, ύπαιθρος, πόλη, πολιτισμός, πολιτιστική ζωή, εκδηλώσεις, καλλιτεχνικά γεγονότα, αφίσα, παράσταση, κινηματογράφος, δημαρχείο, μετρό, λεωφόρος, λεωφορείο, χάρτης, σταθμοί, διαδρομή, στάση, γραμμή, αφετηρία, τέρμα, αστικός, κυκλοφορία, κίνηση, θόρυβος, πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα.
- Οικογένεια λέξεων:
- ήχος + … (ηχογραφώ, ηχορύπανση, ηχόχρωμα κτλ.)
- οδός + …(οδόστρωμα, οδηγός κτλ.)
'Αννα Δεϊμέζη Καλιότσου
Η 'Αννα Δεϊμέζη Καλιότσου γεννήθηκε κοντά στην Ομόνοια το 1930 και έζησε τα παιδικά και νεανικά της χρόνια στη Δεξαμενή. Σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία και δίδαξε για τριάντα οκτώ χρόνια σ' όλες τις τάξεις του Δημοτικού. Κυρίως ασχολήθηκε με τον τρόπο διδασκαλίας της πρώτης ανάγνωσης.
Έργα της: Φυτά της πατρίδας μας, Ζώα της πατρίδας μας, Φυτά και ζώα της πατρίδας μας, Ξανθίππου 5, Τα γκρίζα χρόνια.
Η Πόλη
Η Πόλη είναι ένας μεγάλος και μόνιμος οικισμός με πολλά σπίτια, κατοίκους και διάφορες διοικητικές, οικονομικές ή άλλες υπηρεσίες. Οι πόλεις έχουν γενικά εκτεταμένα συστήματα στέγασης, μεταφορών, αποχέτευσης, υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, χρήσης γης και επικοινωνίας. Η πυκνότητά τους διευκολύνει την αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων, κυβερνητικών οργανισμών και επιχειρήσεων, μερικές φορές ωφελώντας διαφορετικά μέρη στη διαδικασία.
Η λέξη "πόλη" προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη "πόλις" (σύνολο μεγάλου αριθμού οικημάτων ή/και πολιτών). Στην Ελλάδα ένας οικισμός για να χαρακτηριστεί ως πόλη πρέπει να έχει τουλάχιστον 10.000 κατοίκους, ωστόσο σε άλλες χώρες, όπως η Γερμανία, δεν υφίσταται τέτοιος διαχωρισμός.
Μια πόλη αποτελείται συνήθως από τις κατοικημένες, βιομηχανικές και επιχειρησιακές περιοχές μαζί με τα διοικητικά κτίρια και περιοχές, που μπορούν να αφορούν μια ευρύτερη γεωγραφική περιοχή
Καταλαβαίνω τις δύσκολες λέξεις του κειμένου
- Δεξαμενή: περιοχή του Κολωνακίου.
- Νεοκλασικά σπίτια : διώροφα συνήθως σπίτια που χτίζονταν στην Ελλάδα από τα μέσα περίπου του δέκατου ένατου έως και τις αρχές του εικοστού αιώνα σύμφωνα με το νεοκλασικό αρχιτεκτονικό ρυθμό. Τέτοια σπίτα συναντάμε σήμερα σε συνοικίες της Αθήνας, αλλά και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Aποτελούν στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς μας.
- Πλανόδιος, -α -ο (επιθ. πλάνος [αυτός που περιπλανιέται, δηλαδή που τριγυρίζει] + οδός) : αυτός που περιπλανιέται, δηλαδή που τριγυρίζει διαρκώς, στους δρόµους.
- Το πανέρι: µεγάλο και ρηχό καλάθι που το χρησιµοποιούσαν κυρίως παλιότερα για να κουβαλούν τρόφιµα.
- Το σούρουπο: το διάστηµα της ηµέρας αµέσως µετά τη δύση του ήλιου και µέχρι να νυχτώσει τελείως.
Επαγγέλματα που χάθηκαν
Σε διάφορες εποχές κάθε κοινωνία διαμορφώνει τα επαγγέλματα της σύμφωνα με τις ανάγκες της. Με το πέρασμα του χρόνου και την τεχνολογική εξέλιξη πολλά επαγγέλματα ή χάθηκαν ή ασκούνται πλέον από ελάχιστους. Πρεσβευτές μνήμης κάποιες φωτογραφίες, ιστορίες παππούδων και πληροφορίες από τα διαδίκτυο, απέμειναν για να μας τα θυμίζουν τις παλιές εκείνες εποχές και τα επαγγέλματα που τα βλέπουμε πού και πού μέσα απ’ τις παλιές ελληνικές ταινίες.
Χρησιμοποιούμε το ρήμα σε διάφορες μορφές. Οι μορφές αυτές που παίρνει το ρήμα για να δείξουμε πώς παρουσιάζεται η ενέργεια του ονομάζονται εγκλίσεις.
Οι εγκλίσεις χωρίζονται σε:
Προσωπικές: οριστική, υποτακτική, προστακτική (έχουν ξεχωριστούς τύπους για τα διάφορα πρόσωπα κάθε αριθμού, π.χ. λύνω, λύνεις, λύνει…)
Απρόσωπες: απαρέμφατο, μετοχή (δεν έχουν ξεχωριστούς τύπους για τα διάφορα πρόσωπα κάθε αριθμού, π.χ. δεθεί, δένοντας, δεμένος)
ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Στο νέο βιβλίο Γραμματικής της Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού η υποτακτική (και η Προστακτική) θεωρούνται άχρονες εγκλίσεις, σε αντίθεση με τις παλιότερες γραμματικές. Έτσι η Υποτακτική Ενεστώτα αναφέρεται ως εξακολουθητική, του Αορίστου ως Συνοπτική και του Παρακειμένου ως Συντελεσμένη.
Η οριστική φανερώνει πως αυτό που σημαίνει το ρήμα είναι κάτι το βέβαιο και πραγματικό, είτε είναι κατάφαση είτε είναι άρνηση είτε είναι ερώτηση.
Παραδείγματα:
Το μάθημα τέλειωσε. (κατάφαση)
Το μάθημα δεν τελείωσε. (άρνηση)
Τελείωσε το μάθημα; (ερώτηση)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Αν η πρόταση είναι αρνητική, χρησιμοποιούμε το μόριο δε(ν) μπροστά από το ρήμα:
Παράδειγμα:
Δεν τελείωσε το μάθημα.
Η οριστική παίρνει άρνηση δε(ν).
Η υποτακτική φανερώνει πως αυτό που σημαίνει το ρήμα είναι κάτι που θέλουμε να γίνει ή περιµένουµε να γίνει.
Παραδείγματα:
Θέλω να αγοράσω ψωμί.
Ας διαβάσουμε λίγο.
Όταν ένα ρήμα βρίσκεται στην υποτακτική, συνοδεύεται ή από έναν από τους συνδέσμους για να, όταν, πριν, αν, άμα, ή από τα µόρια να, ας.
Υποτακτική έγκλιση έχουν τρεις χρόνοι: ο ενεστώτας, ο αόριστος και ο παρακείμενος της ενεργητικής και της παθητικής φωνής.
| Ενεργητική φωνή Ενεστώτας: να γνωρίζω Αόριστος: να γνωρίσω Παρακείμενος: να έχω γνωρίσει |
Παθητική φωνή Ενεστώτας: να γνωρίζομαι Αόριστος: να γνωριστώ Παρακείμενος: να έχω γνωριστεί |
ΣΗΜΕIΩΣΗ: Αν η πρόταση είναι αρνητική, στην υποτακτική χρησιμοποιούμε μπροστά από το ρήμα τα μόρια μη(ν) και δε(ν):
Παράδειγμα: Αν δεν έχει συγκοινωνία, να μην ξεκινήσει να έρθει.
Η προστακτική φανερώνει πως αυτό που σημαίνει το ρήμα είναι προσταγή, επιθυµία, ευχή.
Παραδείγματα:
Τρέξε γρήγορα. (προσταγή)
Άνοιξε το παράθυρο, σε παρακαλώ. (επιθυµία)
Πήγαινε, στο καλό! (ευχή)
Προστακτική έγκλιση έχουν δύο χρόνοι: ο ενεστώτας και ο αόριστος της ενεργητικής και της παθητικής φωνής.
Επίσης η προστακτική έχει µόνο δύο πρόσωπα: το β΄ ενικό και το β΄ πληθυντικό.
| Ενεργητική φωνή | Παθητική φωνή |
| Ενεστώτας: γνώριζε - γνωρίζετε Αόριστος: γνώρισε - γνωρίστε |
Ενεστώτας: _____ - γνωρίζεστε Αόριστος: γνωρίσου - γνωριστείτε |
Η μετοχή διακρίνεται σε:
α) άκλιτη και
β) κλιτή
α) Άκλιτη μετοχή είναι η ενεργητική μετοχή που είναι στην ενεργητική φωνή, σε χρόνο ενεστώτα και είναι άκλιτη. Σχηματίζεται προσθέτοντας στο θέμα του ρήματος την κατάληξη -οντας (αν δεν τονίζεται) και -ώντας (αν τονίζεται).
Πιστεύοντας πιο πολύ στον εαυτό σου, θα τα καταφέρεις. (πιστεύω ⇒ πιστεύοντας)
Κοιτώντας το δέντρο, χάνεις το δάσος. (κοιτώ ⇒ κοιτώντας)
β) Κλιτή μετοχή είναι οι παθητικές μετοχές που είναι στην παθητική φωνή, σε χρόνο παρακείμενο και είναι τύποι που κλίνονται όπως τα επίθετα. Η παθητική μετοχή σχηματίζεται προσθέτοντας στο θέμα του ρήματος του ενεστώτα ή του αορίστου τις καταλήξεις –μένος , -μένη , -μένο
Οι ενδιαφερόμενοι να προσκομίσουν τα απαραίτητα δικαιολογητικά στην γραμματεία. (ενδιαφέρομαι ⇒ ενδιαφερόμενος)
Το πληγωμένο ζώο βογκούσε από τον πόνο. (πληγώνω ⇒ πληγωμένος).
Ο Κώστας ήταν πολύ χαρούμενος μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων. (χαίρομαι ⇒ χαρούμενος)
Το απαρέμφατο δεν κλίνεται, δε συνηθίζεται µόνο του και χρησιμεύει για να σχηματίζονται οι συντελεσμένοι χρόνοι του ρήματος (παρακείμενος, υπερσυντέλικος και Συντελεσμένος Μέλλ.). Απαρέμφατο έχει µόνο ο αόριστος της ενεργητικής και της παθητικής φωνής.
Π.χ.: γνωρίζω ⇒ απαρέμφατο: γνωρίσει
γνωρίζομαι ⇒ απαρέμφατο: γνωριστεί
λύνω ⇒ απαρέμφατο: λύσει
λύνομαι ⇒ απαρέμφατο: λυθεί
Πολιτισμός ονομάζεται το σύνολο των υλικών, πνευματικών, τεχνικών επιτευγμάτων και επιδόσεων, που είναι αποτέλεσμα των δημιουργικών δυνάμεων και των ικανοτήτων του ανθρώπου και που εκφράζεται ιστορικά στους τύπους και στις μορφές οργάνωσης και δράσης της κοινωνίας καθώς και στη δημιουργία (υλικών και πνευματικών) αξιών.
Καταλαβαίνω τις δύσκολες λέξεις του κειμένου
- πολιτιστική ζωή: το σύνολο των εκδηλώσεων που οργανώνονται σε ένα μέρος και σχετίζονται με τον πολιτισμό.
- όπερα δωματίου: η όπερα είναι σαν ένα θεατρικό έργο με μουσική και τραγούδι. Οι καλλιτέχνες που παριστάνουν τους ήρωες του έργου δε μιλάνε αλλά τραγουδάνε, ενώ υπάρχει και μια ολόκληρη ορχήστρα που παίζει διαρκώς μουσική. Συνήθως, οι όπερες είναι πολύ εντυπωσιακά έργα, με πλούσια σκηνικά, που παίζονται σε μεγάλους ειδικούς χώρους. Η όπερα δωματίου είναι ένα είδος όπερας που παρουσιάζεται σε μικρές αίθουσες.
- μουσική δωματίου: μουσική σύνθεση για λίγα μουσικά όργανα που προοριζόταν να παίζεται σε μικρές αίθουσες.
- «Δημήτρια»: κύκλος καλλιτεχνικών εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται κάθε Οκτώβριο στη Θεσσαλονίκη και οφείλουν το όνομά τους στον πολιούχο της πόλης, τον Άγιο Δημήτριο.
- το φεστιβάλ (άκλιτο ουσ.): σειρά πολιτιστικών εκδηλώσεων που σχετίζονται με ένα συγκεκριμένο καλλιτεχνικό αντικείμενο, όπως το τραγούδι, ο κινηματογράφος, το θέατρο, το βιβλίο κτλ. Τα φεστιβάλ οργανώνονται από κάποιο φορέα (δήμο, υπουργείο, εφημερίδες κτλ.) και γίνονται κάθε χρόνο την ίδια εποχή και συνήθως στον ίδιο χώρο.
- η συμπρωτεύουσα: η ονομασία της Θεσσαλονίκης ως δεύτερης σε μέγεθος και σημασία πόλης της Ελλάδας. Το ουσιαστικό αυτό δεν το χρησιμοποιούμε στον πληθυντικό αριθμό, γιατί περιγράφει μόνο τη Θεσσαλονίκη.
- τουριστική προβολή: η προσπάθεια που κάνουν σε κάθε τόπο ο δήμος, η νομαρχία κτλ. προκειμένου να πληροφορήσουν τους ξένους για τις ομορφιές, τα αξιοθέατα του τόπου και για όλες τις ενδιαφέρουσες δραστηριότητες με τις οποίες μπορούν να ασχοληθούν όσοι έρθουν σε αυτόν, ώστε να τους πείσουν να τον επισκεφτούν.
Τα Δημήτρια είναι πολιτιστικός θεσμός της Θεσσαλονίκης, προερχόμενος από την αρχαιότατη εμποροπανήγυρη που πραγματοποιούνταν έξω από τη Χρυσή Πύλη της πόλης, στη σημερινή Πλατεία Δημοκρατίας, και έφερε το όνομα του αγίου Δημητρίου που είναι ο πολιούχος της Θεσσαλονίκης.
Στη σύγχρονη εποχή οι εκδηλώσεις έχουν διάρκεια 4 μήνες και συγκεκριμένα από το Σεπτέμβριο ως το Δεκέμβριο. Φιλοξενούνται σε όλους σχεδόν τους χώρους πολιτισμού της συμπρωτεύουσας.
Ο θεσμός έχει την προέλευσή του στην παράδοση να ανταλλάσσονται τα προϊόντα της ενδοχώρας με τα θαλασσινά προϊόντα, κατά την εποχή του Βυζαντίου και συγκεκριμένα από τον 10ο αιώνα μ.Χ. Ονομάζονταν «Δημήτρια» διότι πραγματοποιούνταν κατά τις ημέρες εορτασμού της μνήμης του πολιούχου της Θεσσαλονίκης Αγίου Δημητρίου. Η πανήγυρη με την ονομασία αυτή άκμασε τον 14ο αιώνα, τον επονομαζόμενο και «χρυσό αιώνα» της Θεσσαλονίκης. Αρχικά η γιορτή αυτή είχε κυρίως θρησκευτικό και εμπορικό χαρακτήρα. Παράλληλα όμως ο λαός της πόλης κατά τα «Δημήτρια» έβρισκε πολλές διασκεδάσεις και ευκαιρίες ψυχαγωγίας με σχοινοβάτες, γελωτοποιούς, μίμους και θεατρίνους οι οποίοι γύριζαν τις αγορές και τις γειτονιές. Επίσης κατά τη γιορτή, σύμφωνα με τις πηγές, παρουσιάζονταν θεατρικά έργα του αρχαιοελληνικού δραματολογίου καθώς και διαλέξεις φιλοσόφων και λογίων. Η ακμή αυτή επιβραδύνθηκε ιδιαίτερα από την πολιορκία των Οθωμανών, από το 1422 έως και το 1430, χρονιά άλωσης της πόλης.
Ο θεσμός των Δημητρίων αναβίωσε το 1966 με πρωτοβουλία του Δήμου Θεσσαλονίκης και συνεχίζεται ανελλιπώς ως σήμερα. Περιλαμβάνει μουσικές και θεατρικές εκδηλώσεις, εκθέσεις (ζωγραφικής, γλυπτικής, κατασκευών κλπ.), όπως επίσης και την οργάνωση συνεδρίων.
Χαρακτηριστικός για την αποδοχή που έχει ο θεσμός είναι ο αριθμός των εκδηλώσεων, οι οποίες ξεπερνούν τις 100 ετησίως. Οι εκδηλώσεις γίνονται με τη συνεργασία των σημαντικότερων πολιτισμικών και εικαστικών φορέων της πόλης.
Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες έχουν τρία γένη (τριγενή), αλλά το αρσενικό και το θηλυκό έχουν τις ίδιες καταλήξεις (δικατάληκτα). Κλίνονται με τον εξής τρόπο:
Τα παροξύτονα επίθετα σε -ης, -ης, -ες ανεβάζουν τον τόνο στην προπαραλήγουσα στο ουδέτερο (π.χ. ο συνήθης, η συνήθης, το σύνηθες).
Εξαιρούνται όσα επίθετα έχουν κατάληξη -ώδης. Αυτά διατηρούν τον τόνο στην παραλήγουσα (π.χ. ο ελώδης, η ελώδης, το ελώδες). Στη γενική πληθυντικού όμως κατεβάζουν τον τόνο στη λήγουσα (π.χ. ο ιδεώδης, των ιδεωδών).
Κάποια από αυτά τα επίθετα, όταν χρησιμοποιούνται ως ουσιαστικά, σχηματίζουν τη γενική του ενικού σε -η.
π.χ. ο συγγενής, του συγγενή / ο ευγενής, του ευγενή κ.ά.
• Τα επίθετα σε -ης, -ης, -ες γενικά σχηματίζουν επιρρήματα σε -ως.
π.χ. ο ευτυχής ⇒ ευτυχώς, ο ακριβής ⇒ ακριβώς, ο σαφής ⇒ σαφώς κ.ά.
Τι παρατηρώ:
Το αρσενικό με τo θηλυκό κλίνονται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο.
Σημ.: Με τον ίδιο τρόπο μπορώ να κλίνω επίθετα που συναντώ συχνά σε κείμενα, όπως τα: υγιής, διεθνής, συνεπής, επιμελής, διαρκής, σαφής κ.ά.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Τα επίθετα συγγενής και ευγενής χρησιμοποιούνται και ως ουσιαστικά (στο αρσενικό γένος). Tότε σχηματίζουν τη γενική: του συγγενή, του ευγενή.
Η μετακίνηση των πολιτών, μέσα στις πόλεις, διασφαλίζεται, από τις αστικές συγκοινωνίες. Στις μεγάλες πόλεις, η μετακίνηση, με τα πόδια, είναι, συχνά, αδύνατη, λόγω μακρινών αποστάσεων. Έτσι, γίνεται απαραίτητη η ύπαρξη υποδομών, η ύπαρξη μέσων μαζικής μεταφοράς των πολιτών, στα διάφορα σημεία των πόλεων.
Ακόμη και η ύπαρξη των μέσων μαζικής μεταφοράς η μετακίνηση είναι για πολλούς ανθρώπους μια δύσκολη διαδικασία. Γι' αυτό είναι χρήσιμη η χρήση των χαρτών είτε αυτοί είναι σε έντυπη μορφή είτε σε ψηφιακή μορφή ( εφαρμογές κινητών, tablet ή συσκευών gps).
Καταλαβαίνω τις δύσκολες λέξεις του κειμένου
- το υπόμνημα (ουσ.): μικρός πίνακας που συνήθως βρίσκεται στο κάτω μέρος ενός χάρτη και επεξηγεί διάφορα σύμβολα που χρησιμοποιούνται σε αυτόν.
- γραμμή κορμός: γραμμή λεωφορείου που συνδέει το κέντρο ενός δήμου των προαστίων με το κέντρο της Αθήνας.
- κεντρική γραμμή: γραμμή λεωφορείου που συνδέει περιοχές του δήμου της Αθήνας ή γειτονικών δήμων με το κέντρο της Αθήνας.
- τοπική γραμμή: γραμμή λεωφορείου που κάνει διαδρομές σε κάποιο δήμο των προαστίων της Αθήνας, δηλαδή των περιοχών που βρίσκονται έξω από το κέντρο, και συνδέεται με μια γραμμή κορμό ή με ένα σταθμό του μετρό ή του προαστιακού σιδηροδρόμου.
- ο δακτύλιος (κυκλοφοριακός): η κεντρική περιοχή της Αθήνας, όπου επιτρέπεται η κίνηση ορισμένων ιδιωτικών οχημάτων κάθε μέρα (μονά-ζυγά), με σκοπό τον περιορισμό της μόλυνσης της ατμόσφαιρας και τη διευκόλυνση της κυκλοφορίας.
Παραγωγή λέγεται η διαδικασία κατά την οποία φτιάχνουμε νέες λέξεις προσθέτοντας καταλήξεις σε υπάρχουσες λέξεις.
- Από ουσιαστικά φτιάχνονται ρήματα: π.χ. τέλος - τελειώνω, ζέστη - ζεσταίνομαι, κρύο - κρυώνω
- Από ρήματα φτιάχνονται ουσιαστικά: π.χ. γυμνάζομαι - γυμναστήριο, κολυμπάω - κολύμπι
- Από ουσιαστικά παράγονται ουσιαστικά: π.χ. γάτα - γατάκι, σκύλος - σκυλάκι
- Από ουσιαστικά ή ρήματα παράγονται επίθετα: π.χ. ασήμι - ασημένιος, μελετώ - μελετηρός
Σύνθεση λέγεται η διαδικασία κατά την οποία παράγω νέες λέξεις ενώνοντας υπάρχουσες λέξεις.
Η νέα λέξη που δημιουργείται λέγεται σύνθετη λέξη. Οι δύο λέξεις που ενώνονται λέγονται συνθετικά: η πρώτη λέξη είναι το πρώτο συνθετικό και η δεύτερη λέξη το δεύτερο συνθετικό. Οι λέξεις που ενώνονται παραμένουν όπως είναι ή παθαίνουν κάποιες αλλαγές.
| α' συνθετικό | β' συνθετικό | σύνθετη λέξη |
| Αλέξανδρος | πόλη | Αλεξανδρούπολη |
| ήχος | λήπτης | ηχολήπτης |
| γυναίκες | παιδιά | γυναικόπαιδα |
| πικρή | δάφνη | πικροδάφνη |
Σημείωση: Παρατηρούμε ότι στα δύο τελευταία παραδείγματα τα δύο συνθετικά ενώθηκαν με ένα φωνήεν (ο), που λέγεται συνδετικό φωνήεν.
Όλες οι λέξεις που βγαίνουν από την ίδια απλή λέξη με παραγωγή ή με σύνθεση αποτελούν μια οικογένεια. Οι λέξεις που ανήκουν σε μια οικογένεια λέγονται συγγενικές, π.χ. σε μια οικογένεια ανήκουν οι λέξεις:
| απλή λέξη | παράγωγες λέξεις | σύνθετες λέξεις |
| πόλη |
πολίτης | πολεοδομία |
| πολιτική |
πολιτικοποιώ |
|
| πολιούχος |
||
| οδός |
οδικός | οδοκαθαριστής |
| οδεύω |
οδοποιία |
|
| οδομαχία |
Τα ουσιαστικά δεν ακολουθούν όλα ένα συγκεκριμένο τύπο κλίσης ανάλογα με το γένος τους. Έτσι, έχουμε θηλυκά ουσιαστικά που λήγουν σε -ος και κλίνονται όπως και τα αρσενικά ουσιαστικά που λήγουν σε -ος.
Αυτά τα θηλυκά ουσιαστικά προέρχονται από την αρχαία ελληνική γλώσσα. Μερικά τονίζονται στη λήγουσα, άλλα στην παραλήγουσα και άλλα στην προπαραλήγουσα. Όσα τονίζονται στη λήγουσα και στην παραλήγουσα δε μετακινούν τον τόνο καθώς κλίνονται, ενώ αυτά που τονίζονται στην προπαραλήγουσα κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα στη γενική του ενικού και στη γενική και στην αιτιατική του πληθυντικού.
| ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ | |||
| Ονομαστική | η θαλαμηγός | η λεωφόρος | η είσοδος |
| Γενική | της θαλαμηγού | της λεωφόρου | της εισόδου |
| Αιτιατική | τη θαλαμηγό | τη λεωφόρο | την είσοδο |
| ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ | |||
| Ονομαστική | οι θαλαμηγοί | οι λεωφόροι | οι είσοδοι |
| Γενική | των θαλαμηγών | των λεωφόρων | των εισόδων |
| Αιτιατική | τις θαλαμηγούς | τις λεωφόρους | τις εισόδους |
Κατά τον ίδιο τρόπο με τα παραπάνω θηλυκά ουσιαστικά, κλίνονται στον ενικό αριθμό και τα ονόματα των περισσότερων ελληνικών νησιών και πολλών πόλεων και περιοχών που έχουν ονόματα τα οποία προέρχονται από την αρχαία ελληνική γλώσσα: π.χ. η Άνδρος, η Νάξος, η Σκόπελος, η Κόρινθος, η Ζάκυνθος, η Πελοπόννησος κτλ.
Μετρό...
Το πρώτο Μετρό που λειτούργησε ήταν το Μετρό του Λονδίνου και το πρώτο στην ηπειρωτική Ευρώπη το Μετρό της Βουδαπέστης. Στην Ελλάδα ο Σιδηρόδρομος Αθηνών Πειραιώς μετατράπηκε σε Μετρό το 1907. Η Αθήνα το 2000 απέκτησε επίσης δίκτυο υπόγειου Μετρό, με την γραμμή 2 και 3 της Αττικό Μετρό. Υπό μελέτη είναι και μία τέταρτη γραμμή. Υπό κατασκευή βρίσκεται τώρα το δεύτερο δίκτυο μετρό στην Ελλάδα, αυτό της Θεσσαλονίκης.
Καταλαβαίνω τις δύσκολες λέξεις του κειμένου
- το προάστιο (ουσ.): κατοικημένη περιοχή που βρίσκεται μακριά από το κέντρο της πόλης, αλλά αποτελεί τμήμα της.
- στην καρδιά της πόλης: στο κέντρο της πόλης, εκεί που εκτυλίσσεται η ζωή της.
- επίπονος, -η, -ο (επίθ.): αυτός που γίνεται με κόπο και προκαλεί μεγάλη κούραση.
- αποπνικτικός, -ή, -ό (επίθ.): αυτός που προκαλεί δυσκολία στην αναπνοή.
- οι μεγάλες πόλεις υιοθέτησαν το μετρό: οι μεγάλες πόλεις είδαν πόσο ωφέλησε την κυκλοφορία η κατασκευή του μετρό στο Λονδίνο και ακολούθησαν το παράδειγμά του.
- το μετρό (ουσ. άκλ.): υπόγειος σιδηρόδρομος που κινείται με ηλεκτρική ενέργεια και εξυπηρετεί τους επιβάτες στις μεγάλες πόλεις. Η λέξη μετρό χρησιμοποιείται πλέον από όλες τις χώρες του κόσμου, αλλά προέρχεται από τη γαλλική λέξη métro, που, είναι συντόμευση της λέξης métropolitain.
- μείωση κυκλοφοριακού φόρτου: περιορισμός του κυκλοφοριακού προβλήματος στις πόλεις (ως αποτέλεσμα της χρήσης του μετρό).
- ο μετροπόντικας (ουσ.): ένα πολύ μεγάλο μηχάνημα, που χρησιμοποιείται για να σκάβει τις σήραγγες απ’ όπου θα περάσει το μετρό. (Η λέξη αυτή είναι σύνθετη από τη λέξη μετρό και τη λέξη [τυφλο]πόντικας και περιγράφει το μηχάνημα που σκάβει μέσα στη γη όπως σκάβει ο ποντικός.)
- ενδιάμεσοι σταθμοί: οι στάσεις που κάνουν το μετρό, το τραμ και το τρένο σε όλη τη διαδρομή τους από την αφετηρία έως και πριν το τέρμα, π.χ. Η ταχεία από Αθήνα για Θεσσαλονίκη έχει μόνο δύο ενδιάμεσους σταθμούς, έναν στο Λιανοκλάδι κι έναν στη Λάρισα.
Φωτογραφίες από το Μετρό της Αθήνας
Πώς κατασκευάστηκε το πρώτο Μετρό στον κόσμο
Είναι λέξεις που φανερώνουν αριθμούς. Χρησιμοποιούμε τα αριθμητικά για να δείξουμε ποσότητα, σειρά, ή για να δηλώσουμε από πόσα μέρη αποτελείται κάτι, πόσες φορές μεγαλύτερο είναι από κάτι άλλο ή για να αναφερθούμε σε μονάδες που αποτελούν ένα σύνολο.
Τα αριθμητικά είναι τα:
- Αριθμητικά επίθετα
- Αριθμητικά ουσιαστικά
Τα χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε ποσότητα, χρόνο, απόσταση, μέγεθος.
Φανερώνουν ορισμένο αριθμό από πρόσωπα, ζώα ή πράγματα.
Παράδειγμα:
δύο μαθητές, τέσσερα μήλα, πενήντα μέτρα
Φανερώνουν τη θέση που παίρνει κάποιος ή κάτι σε μια σειρά από όμοια πρόσωπα ή πράγματα.
Παράδειγμα
Είναι η πρώτη μου μέρα στη νέα μου δουλειά.
Πήρα το τρίτο βραβείο στον διαγωνισμό ζωγραφικής.
Φανερώνουν από πόσα μέρη αποτελείται κάτι και λήγουν σε -πλός, -πλή, -πλό.
Παράδειγμα
Η ανοησία του ήταν διπλό κακό.
Φανερώνουν πόσες φορές μεγαλύτερο είναι κάτι από κάτι άλλο και λήγουν σε -πλάσιος, -πλάσια, -πλάσιο.
Παράδειγμα
Οι εξαγωγές λαδιού είναι διπλάσιες από τις εξαγωγές πατάτας
Τα αριθμητικά ουσιαστικά είναι περιληπτικά ουσιαστικά, δηλαδή φανερώνουν ένα σύνολο από πρόσωπα, ζώα ή πράγματα.
Σχηματίζονται από τα απόλυτα αριθμητικά επίθετα με τις καταλήξεις:
- -(α)ριά
- -άδα
Παράδειγμα
τριανταριά = πάνω κάτω τριάντα, σαρανταπενταριά = πάνω κάτω σαρανταπέντε
τριάδα, οκτάδα, σαραντάδα
Τα επιρρήματα είναι άκλιτες λέξεις οι οποίες συνοδεύουν ρήματα (επί + ρήμα = επίρρημα). Ο ρόλος τους είναι να συμπληρώνουν και να επεξηγούν τα ρήματα. Φανερώνουν: τον τρόπο, τον τόπο, τον χρόνο, την ποσότητα, κατά τον οποίο έγινε η πράξη που λέει το ρήμα.
Τα εντοπίζουμε με την ερώτηση πού ή πόσο ή πότε ή πώς, μαζί με το ρήμα.
Φανερώνουν τον χρόνο κατά τον οποίο συμβαίνει αυτό που δηλώνει το ρήμα, απαντούν δηλαδή στην ερώτηση πότε(;).
πότε, τώρα, τότε, πριν, μετά, σήμερα, αύριο, χτες, μεθαύριο, πέρ[υ]σι, φέτος, απόψε, αργά, νωρίς, οποτεδήποτε, όποτε, άλλοτε, κάποτε, ύστερα, έπειτα, επιτέλους, κιόλας, αμέσως, σπάνια, συχνά, τακτικά, πότε πότε…
π.χ. Θα γράψουμε αύριο διαγώνισμα.
Φανερώνουν τον τόπο όπου συμβαίνει αυτό που δηλώνει το ρήμα, απαντούν δηλαδή στην ερώτηση πού(;)
πού, εδώ, εκεί, πέρα, μακριά, κοντά, σιμά, δίπλα, μέσα, πάνω, κάτω, απέναντι, παντού, κάπου, πουθενά, ψηλά, χαμηλά, δεξιά, αριστερά, πλάι, γύρω, έξω, μεταξύ, αναμεταξύ, μπροστά, μπρος, πίσω, βόρεια, νότια, ανατολικά, δυτικά, χάμω…
π.χ. Καθόταν πίσω απ’ όλους.
Φανερώνουν τον τρόπο με τον οποίο συμβαίνει αυτό που δηλώνει το ρήμα, απαντούν δηλαδή στην ερώτηση πώς (;).
όπως, έτσι, αλλιώς, κάπως, καθόλου, οπωσδήποτε, μόνο, μαζί…
π.χ. Εσείς θα φύγετε χωριστά.
Φανερώνουν σε ποσότητα αυτό που δηλώνει το ρήμα, απαντούν δηλαδή στην ερώτηση πόσο (;).
τόσο, όσο, πολύ, λίγο, κάμποσο, εξίσου, αρκετά, καθόλου, περισσότερο…
π.χ. Έτρεξε περισσότερο από χθες.
